Onderwerpen | Mijn lieveling | Verzamelaarsbomen | Periodes | Mooiste aanwinst | Literatuur en TV | Tentoonstellingen | Opletten
GANZENVEERBOOM: Echt of een Mythe?
In deel 2 heb ik op blz. 29-30 een uiteenzetting gedaan over “Kunstbomen”. Ik behandel daar de boom waarvan de stam en takken omwikkeld zijn met papier en de bomen die later omwikkeld werden met kunststof. Na het verschijnen van deel 2 kreeg ik o.a. de vraag waarom ik niet de Ganzenveerboom behandeld had! Tja, mijn eerste reactie was: “waarom zoek je zelf niet uit hoe en wanneer zo’n boom gemaakt is en in de verkoop is gekomen. Noem niet elke boom een Ganzenveerboom als je bomen onder die naam verkoopt op o.a. verzamelmarkten!”.
Maar in tweede instantie had ik toch medelijden met die personen want ze willen zelf geen tijd, geld en energie stoppen in een onderzoek en denken alleen maar aan hun verkoop. Deze ergernis moest ik even kwijt!
Ik probeer in deze publicatie wat duidelijkheid te brengen wat een Ganzenveerboom, die ook als verenboom/feathertree aangeduid wordt, nu eigenlijk inhoudt.
Lees dus eerst nog even dat hoofdstuk in deel 2 en lees dan hier verder.
Al vele jaren ontvang ik mails met de vraag of ik ook een Ganzenveerboom in de verkoop heb. Ik neem dan aan dat de mail afkomstig is van verzamelaars van antieke kerstballen. Blijkbaar weten zij wat een Ganzenveerboom precies is en willen zo’n boom om hun collectie in op te hangen. Maar als ik hun mail beantwoord en hun vragen stel als: “wil je een antieke boom? Weet je wel wat een Ganzenveerboom is” kunnen zij daar alleen als antwoord op geven “dat zijn toch bomen gemaakt van Ganzenveren? Die worden toch als ANTIEKE GANZENVERENBOOM op verschillende verkoopsites aangeboden?”. Je schrijft hen dan dat die aangeboden bomen meestal niets met oud, laat staan met antiek te maken hebben. Dat het bomen zijn die je rechtstreeks kopen kunt in Duitsland en Amerika bij de firma’s die ze nog steeds maken als een zgn. Ganzenveerboom/feathertree. Als ik dan ook nog vertel dat als je een echte antieke op de kop wil tikken, ALS die te koop is, je minimaal 500 tot 700 euro er voor moet neertellen. O, en nogmaals ooooohhh. Ook vele verzamelaars die bij mij thuis geweest zijn confronteer ik met mijn verhaal over de echte Ganzenveerboom om hun op de hoogte te brengen over de boom die zij als antiek zijnde ooit gekocht hebben op een markt of via het internet.
In het museum van Käthe Wohlfahrt te Rothenburgh ob Tauber heb ik deze foto gemaakt. De grotere bomen aan de zijkant en in het midden achteraan zijn jonge uitvoeringen van kunstbomen die vanaf het laatste kwart van de 19e eeuw hun intrede deden.
Goed te zien is de verkleuring van de andere bomen. Kan ook niet anders na zo’n lang leven! Eén van de kenmerken van oude kerstobjecten; verkleuring!
De vroege kleine en grote kunstbomen bestaan normaal gesproken uit een houten stam met papier er omheen gewikkeld waar dan een zijtak van metaal in vastgezet wordt. Metalen draden waar omheen papier of in latere tijd kunststof gewikkeld is. Meestal zitten aan die zijtakken geen extra zijtakjes.
De papieren omwikkeling, van de stam en zijtakken, werd op kleur gebracht door het te verven. Zulke bomen worden geen Ganzenveerbomen genoemd. Wanneer is er sprake van een Ganzenveerboom?
Iemand is op het idee gekomen om een veer te verven en die dan om een zijtak te wikkelen zodat boom een ander uiterlijk krijgt. Voor de duidelijkheid: losse veren werden om de takken gewikkeld. Of er om alle takken dan een veer gewikkeld werd?? Maar waarom een Ganzenveer?
Dat was/is voor mij ook de vraag. Als ik op het internet “Gans” intik dan kan ik lezen “dat Gans in verband kan worden gebracht met ziele-kwaliteiten als waakzaamheid, liefde en trouw”. Ook las ik nog “dat mensen die geboren zijn tussen 22 December en 20 Januari een Steenbok zijn volgens de Westerse astrologie. Volgens de astrologie van Moeder Aarde is de Gans je Geboortekrachtdier en zal deze jou veel kunnen leren over je persoonlijke krachten”.
Of het plaatsen van een Ganzenveer op een dennentak te maken heeft met symboliek moet eenieder voor zich maar uitmaken. In ieder geval kom ik tot de conclusie dat als een echte oude Ganzenveerboom goed in gebruik/opgeslagen is geweest er Ganzenveren kunnen/zullen ontbreken.
Een voorbeeld
Eind 2015 kreeg ik een telefoontje van Petra die vroeg of ze mij iets mocht laten zien wat ze recentelijk via Marktplaats aangekocht had. Geen probleem antwoordde ik en na een uur stond ze met haar zus bij mij voor de deur. Bij binnenkomst begon bij mij het hart wat sneller te kloppen want ik zag in haar tas iets er boven uit steken dat mij deed denken aan een vroege boom. Na kennis gemaakt te hebben haalde zij uit de tas de boom die u hier ziet. De oude slinger, touw met koperwindsel, zat nog door waskaarsenvet vastgeplakt aan de takken. Nadat we de slinger van het kaarsenvet losgemaakt hadden bleek het om een boom te gaan uit de vroegste periode. Nu had ik voor het eerst een echte antieke Ganzenboom in mijn handen! Bij drie takken waren nog Ganzenveren aanwezig. Op een enkele tak zat een kaarsenhouder en soms ontbrak bij een tak de rode beëindiging.
Petra vertelde nog dat zij in die aankoop nog een boompje te pakken had gekregen maar die was een stuk kleiner! In januari 2017 mailde ik haar of ze een foto kon maken van het kleinere boompje. Geen probleem want ze kwam wel even met haar zus zodat ik zelf er een foto van maken kon. Zie hieronder.
 |  |  |  |
De grote boom is 33cm hoog en de kleine de helft daarvan. De ronde klos waar zij inzitten is van hout. Op de basis, stam en takken, is bruin papier gewikkeld. Om de takken wordt dan daarna een soort van slinger, van papier en ingeknipt, om de suggestie van naalden te wekken, gewikkeld.
Op de detailfoto’s is goed te zien dat de Ganzenveer en taknaalden dezelfde kleur gekregen hebben. In dit geval een aqua-kleur. De veer is vastgezet in het papier dat om de ijzeren draad zit van de zijtak. Aan het uiteinde een klein rood bolletje van glas. Vanaf de 20er jaren wordt dat van kunststof gemaakt. De hier afgebeelde bomen van Petra zullen waarschijnlijk in het laatste kwart van de 19e eeuw gemaakt zijn.
Al met al prachtige aanwinsten Petra en bedankt dat ik het heb mogen zien en gebruiken mocht voor deze publicatie!
Het aanbieden
Nu een paar, want anders wordt het artikel te lang, voorbeelden van bomen die als antiek maar ook als namaak te koop aangeboden worden.
Regelmatig lees je op het internet teksten bij de te koop aangeboden bomen: “Oude verenboom ... kerstboom ... feathertree ... antieke zeer oude verenboom ... Origineel geen namaak! De standaard is beplakt en niet geverfd ... Die zijn er nl. ook ... Denk dat deze uit de 30er jaren is, ...”.
Een beetje kenner prikt daar doorheen. En als er al niet door de tekst een lampje bij u is gaan branden moet je de bij de teksten meegeplaatste foto eens goed bekijken.
Bij de linkerboom was te lezen: “Mooie ganzenveren kerstboom. Dit is een echte antieke en geen namaak zoals er zoveel in omloop zijn. Blokje is aan de onderkant gemerkt 57 cm. Biedingen boven de 185 euro worden serieus genomen.” (Aan wat voor merk moet ik dan denken?)
Op diezelfde dag werd de andere boom op Marktplaats gezet en had als tekst meegekregen: “Feather tree is 5 laags en ca 75 cm hoog. Wordt verkocht met stander (zal wel standaard moeten zijn) en zonder decoratie. Gemaakt naar oud model feather tree en echte veren!” Op de boom zou al € 65,00 geboden zijn (1 bod). (De verkoper geeft in ieder geval aan “naar oud model”. Maar wat hij bedoelt met echte veren?)
Firma’s zagen handel in dit soort bomen en maakten de naalden zo (kruleffect) dat de suggestie gewekt werd dat het zou gaan om echte veren. Daarom werden die bomen als verenbomen bekend. Maar een echte Ganzenveerboom ziet er dus totaal anders uit zoals u hebt kunnen lezen. Alles is natuurlijk origineel maar termen als antiek en oud is voor een echte verzamelaar totaal iets anders dan voor een verkoper blijkbaar.
Maar wat mij opviel toen ik de twee foto’s van Marktplaats downloadde: ik bekeek via eigenschappen de gegevens van de foto’s. Bij beiden kwam de titel in beeld en las ik “$ 85”. Waarschijnlijk hebben beide verkopers de bomen ingekocht om er handel mee te bedrijven om er wat aan te verdienen. Niks mis mee zolang bij het te verkopen product aangegeven staat dat het niet om antiek of oud gaat moet een ieder zelf weten of ze de boom willen kopen. Wordt de boom aangeprezen als antiek of oud en je koopt dat dan, dan moet je niet klagen als je in de maling genomen bent. Zorg dat je kennis op doet en ga naar musea die antieke en oude bomen tentoonstellen. Ook bij mij thuis had u verschillende kunstbomen vanaf 1900 kunnen bewonderen en zolang de voorraad strekte, kunnen kopen. Maar ja, Zwolle is zo’n eind weg!
Hieronder nog wat details van bomen uit de musea in Rothenburgh ob Tauber en Neustadt bei Coburg.
 |  |  Het bekende boompje dat in de |  |
Tevens werden takken omwikkeld met touwslingers. In dat touw werd koperwindsel gevlochten zodat het net naalden leken. Ook in kleinere uitvoeringen van bomen werd dat toegepast.
U ziet dat er op verschillende wijze een kunstboom gemaakt werd en dat er verschillende materiaalsoorten aan te pas kwamen. Ook de standaarden veranderden. Van houten klossen, kruizen tot de gietijzeren die de boom meer balans gaven.
De kleinere bomen werden ook vaak meegenomen door personen die in het buitenland werkten zoals de dienstmeisjes. Zij werden te werk gesteld in de betere kringen en hadden dan op hun kamer toch iets dat met de kerstviering te maken had. U kunt zich voorstellen dat zij de breekbare kerstballen nauwelijks meenamen maar kozen voor objecten die gemaakt waren van watten, karton of metalen om die in de boom te hangen. Dit is de reden dat dit soort versiering in ons land terecht is gekomen. Waarschijnlijk het begin bij ons van de Duitse kerstcultuur?
Materiaalonderzoek
In mijn collectie had ik twee bomen waar ik niet van wist van welk materiaal de omwikkeling/naalden gemaakt was. Eind 2016 kwam Koos op bezoek. Hij is op de hoogte van vele technische aspecten op het gebied van glas maar ook van andere materialen. Onderzoeken op het gebied van kerstversiering is hem ook niet vreemd. Toen ik hem vroeg of hij wist welk materiaal het was werd een schaar gepakt en een paar naalden afgeknipt.
Een dag later al ontving ik van hem een mail met onderstaande tekst:
“Stukjes van de kunststof kerstboom meegenomen en even getest.
Lost niet op in oplosmiddelen, zuur en loog.
Verder zinkt het in water.
Blijkt ook elastisch te zijn verder op de foto zie je een embrossig.
Een patroon als gevolg van het doorhalen tussen twee geprofileerde walzen.
Verder smelt het materiaal onder hitte, een thermoplast.
Mijn conclusie: het is kunstleer.
Kunstleer is ontwikkeld/uitgevonden door een Rus in 1910. De firma waar ik werkte (Degussa) was een van de grootste kunstleer producenten. Na WO I werd de productie grondstoffen voor springstoffen vernietigd bij Degussa. De kennis nitrocelluloze werd gebruikt voor de ontwikkelen van een eigen kunstleer men start de fabriek in 1931.
Boming business, voor de industrie van schoenen, tafelkleden en bij de opkomst van de auto industrie, voor de bekleding. Veel later voor speciale soorten van dakbedekking.
Productie van de groene vezel is dat pasta tussen walzen doorgaat en het vel aansluitend in smalle reepjes wordt gesneden. Bij bekijken zie je dat de rand ook scherp is (Bijna zeker afgesneden). (Informatie uit twee boeken 150 jaar bedrijfs geschiedenis van Degussa.)
Lijkt op kunstgras, hier wordt een kunststof mengsel met een extruder door een matrijs geperst.
Met vriendelijke groet, Koos.
Hiernaast de uitvergroting van de 2 cm lange naald die Koos meegenomen had.
Hier één van de twee bomen van 95cm hoog. De takken hebben afwisselend een lichte en donker groene kleur. Van de andere boom hebben alle takken dezelfde kleur. De takken hebben al zijtakjes.
Op deze detailfoto van de takken hieronder zijn de putjes in de naalden goed te zien.
 |  |
In het museum van Käthe Wohlfahrt is ook een boom te zien waarvan ik nu het vermoeden heb dat die ook van kunstleer gemaakt is.