Overzicht artikelen

De harp spelende engel

Klaas had mij voor “Aanwinst 2013” begin van het jaar een foto gezonden van een op een harp spelende 22cm lange engel. De rok was gemaakt van zacht crêpepapier dat gewikkeld was. Hoofd en vleugels waren van geperst karton. Toen Klaas de engel te pakken kreeg was aan de achterzijde de vleugel met cellotape vastgeplakt. Na restauratie is alleen nog de achter gebleven lijm van het plakband, achterkant van het hoofd, te zien. Haar rechteroog is wat opgeknapt maar wat mij veel meer opviel was de glinstering op de voor en achterzijde van de jurk. Het leek mij niet dat die glinstering afkomstig was van een lamp, flitslicht. Misschien glasparels? Of was er iets anders dat de glinstering veroorzaakte? Na mijn vraag aan Klaas of ik de engel thuis beter mocht bekijken stapte hij spontaan in de auto en reed naar Zwolle. Onder een sterk vergrootglas bleek mijn vermoeden juist te zijn. Er was iets op de jurk vastgeplakt. Na wat daarvan verwijderd te hebben bleek dat het om visschubben ging! De paarlemoerachtige glinstering is zeer bijzonder en heb ik nog nooit gezien op kerstversiering. Visschubben zouden heel vroeger voor verspiegeling in de kerstbal gebruikt zijn.

Op de voorzijde van de Engel zijn de visschubben op enkelen na verdwenen.
Op de achterzijde zijn op de jurk de glinsteringen beter te zien.

Als we het woord verspiegeling vertalen als een glinstering-weerkaatsing dan heb ik over de visschubben een opmerking/gedachte:
In deel 3 op blz. 3 citeer ik o.a. een tekst uit het boekje van Josef Huschler. Net als bij andere auteurs schrijft hij dat voordat er lood voor de verspiegeling gebruikt werd de verspiegeling met visschubben gedaan werd. Ik heb mijn 1,5 meter lange bibliotheek over oude kerstversiering opnieuw eens doorgeworsteld maar nergens ben ik iets tegengekomen waar een betere uitleg of een afbeelding te zien was met daarop een versiering met visschubben. In deel 3 heb ik op blz. 21 een foto afgebeeld die ik gemaakt heb in het Kriminalmuseum in Rothenburg. Het gaat om een zogenaamde “Bruidsmuts/kroon”. In de begeleidende tekst van het museum was te lezen dat de kralen met visschubben behandeld waren. Mijn tekst bij de foto was o.a.: “Deze werden vermalen en met vloeistof aangelengd tot een dun papje. Volgens een oude glasblazer stonk dat ontzettend!”. Of dat de reden is geweest dat er later lood of tin gebruikt werd om een verspiegeling te bewerkstelligen? Of is het verhaal over de verspiegeling door visschubben zijn eigen leven gaan leiden?

Waarschijnlijk is het papje van gemalen visschubben gebruikt om in de vroegste periode het glas van een kraal/versiering te beschilderen. Wie het weet mag het mij melden. Van vroege versiering nemen wij aan dat het om gelatinebeschildering gaat maar er zijn ook versieringen die dunner beschilderd zijn. Visschubpapje? Vandaar dat hele vroege versiering er zo mat uit ziet? Is wat wij altijd als gelatine aannemen misschien in sommige gevallen een visschubbenpapje? Misschien wordt het toch eens tijd dat er een sponsor komt die garant staat voor verder onderzoek naar de verf en kleurstoffen die gebruikt zijn om oude kerstboomversiering te beschilderen. In ieder geval weten we alvast dat losse visschubben als versiering gediend hebben gezien de engel van Klaas. De engel plaats ik in de tweede helft van de 19e eeuw.