Legpuzzels

In de laatste 25 jaar dat ik op vlooi- en rommelmarkten en niet te vergeten bij kringloopwinkels naar voorwerpen zocht voor o.a. mijn grote hobby: oude kerstboomversieringen, werd mijn aandacht ook getrokken naar oude puzzels. En met puzzels bedoel ik legpuzzels. Op het gebied van puzzels is er zo’n verscheidenheid dat er geen misverstand moet ontstaan over welke puzzels ik hier wat meer informatie kwijt wil. Dus niet over kruiswoordpuzzels of tangram-, letter-, rechttoe- rechtaan-pas-puzzels, magisch-, of magische vierkanten, dieren-, kijk en vergelijk-, lucifer-, kruis-, kumiki-, spooktrein-, piramide- en draadpuzzels. En dan heb ik nog niet eens alle vormen van puzzels vermeld!

Het gaat dus om puzzels die zo’n beetje overeen komen met wat de uitvinder van de legpuzzel, de Engelsman John Spilsbury er mee bedoelde; een educatief stuk speelgoed. John plakte rond 1760 een landkaart op een dun stuk mahoniehout en zaagde die langs de landsgrenzen in stukken. Na de landkaart volgde natuurlijk allerlei andere voorstellingen. De opgeplakte litho’s waren mooi van kleur en gaven vaak een tijdsbeeld weer.


Voorbeeld van een tijdsbeeld
Triplex, 27 x 20,5 cm.

Vervoer
In deze doos een 4-tal verschillende puzzels. Karton, 34 x 24 cm.

Reclameboodschappen
Wie scheert met verstand, Zeept in met ”De Vergulde Hand”. Triplex, 15 x 12 cm.

Steden
‘Klein grachtje’ ontwerper: Klinki(e)nberg. Triplex, 36 x 27 cm.

Dieren
Patrijshonden: usa-lynn-bogulumxeinson-freeman-co-inc-lc-city-n-y. Karton, 37x27 cm. 1 stukje ontbreekt.

Kinderen
Karton, 29x22 cm.


Of het nu voertuigen, landschappen, klederdracht, spelende kinderen, dieren, reclame-uitingen of voorstellingen die het dagelijkse leven weergeven zijn, waarschijnlijk zullen de kleuren en voorstellingen de reden geweest zijn dat ik die puzzels steeds meegenomen heb als de prijs mij aanstond. Of je dat nu echt verzamelen kunt noemen?

Net als bij oude kerstversiering moet je een basiskennis verwerven om te weten waar je op moet letten etc.. Gelukkig kon ik nog het boek ‘Stukje voor stukje’ van het verzamelaarsechtpaar Bekkering bemachtigen. In dat boek staat goede informatie. Ik ben geen expert van oude puzzels maar vind het leuk om ze erbij te hebben en wil u door middel van afbeeldingen deelgenoot maken van deze hobby! Ik heb niet een speciale volgorde aangehouden maar misschien dat er ooit nog eens een aparte indeling komt.

Puzzels zijn natuurlijk interessant als ze nog in de oude verpakking zitten en dat die verpakking redelijk netjes is. In het boek wordt uitgelegd hoe puzzels vroeger naar de klanten verzonden zijn maar natuurlijk kon je ze ook kopen bij de winkels.


Hier een grote puzzel die als boek te verkrijgen was.



Net als nu gingen verpakkingen wel eens kapot en werden de stukjes in oude doosjes of blikken trommels gedaan. Deze oude reclameverpakkingen krijg je er vaak gratis bij bij aankoop van zo’n oude puzzel!

Vaak kom je oude puzzels tegen in sigarendoosjes. Dit ‘UILTJE’ is van de N.V. Sigarenfabriek “La Bolsa” uit Kampen. De ander is van de firma “Van Houten & Zoon” in Weesp.

Probleem met puzzels is altijd of ze compleet zijn. Meestal zijn de stukjes los opgeborgen maar soms heeft men ze in een plastic zakje gedaan. Als je geluk heb staat er dan opgeschreven of ze wel of niet compleet zijn. Tja, maar er zijn altijd handelaren die daar misbruik van maken en er dan zelf een sticker op hebben gedaan en je met grote zekerheid vertellen: “ja meneer, helemaal compleet”! Om dan later bij het leggen er achter te komen dat de puzzel echt niet compleet is! Als ik een oude puzzel op de kop getikt had bracht ik die naar mijn moeder die het een mooie tijdinvulling vond om de puzzels te leggen. Ondanks haar leeftijd van rond de 80 jaar ging het haar goed af. Alleen bij de puzzels die uit ‘rare’ stukjes bestonden had ze wel eens problemen en als ze er dan geen zin meer in had belde ze mij op en vertelde dat de puzzel niet klopte. Mooi excuus om Egbert weer even op visite te krijgen en samen kwamen we er dan wel weer uit. Als ze er echt niets meer van kon maken presteerde ze het ook om de puzzel weer in een zakje te doen en werd mij te verstaan gegeven: “doe die zelf maar”. Dus moest ik weer van voren af aan beginnen!

Na het overlijden van mijn moeder kon ik de puzzels naar mijn oudere zus brengen die ook met veel geduld en met hulp van dochters en een schoonzoon, menig puzzel voor mij gelegd heeft.


Blokpuzzel: bestaande uit 35 blokken van 4,5 cm vierkant. Houten kist, 34 x 26 cm.



In zijn boek schrijft Bekkering hoe mensen verslaafd kunnen raken aan het puzzelen. Koffie die koud staat te worden, eten dat nog steeds niet op tafel komt, en nauwelijks loopruimte in de huiskamer waar op de grond de honderden stukjes mooi gesorteerd klaarliggen om ingepast te worden. Veelal gaat het dan om puzzels die vrij jong zijn en uitgewisseld worden tussen vrienden, familieleden, buren of gewoon iemand die van puzzelen houdt. In ons land zijn echter ook een groot aantal verzamelaars van oude legpuzzels en die zijn grotendeels verenigd in Nederlands Legpuzzel Gilde.

Op die site staan een groot aantal ‘Links’ waar u veel informatie onder vindt. De leden van deze vereniging struinen markten af en hopen op de vondst van hun leven. Jammer genoeg worden de oude puzzels steeds zeldzamer en stijgen nog steeds in waarde maar dan moeten ze wel uniek zijn en in goede staat. Een paar stukjes mogen zelfs nog ontbreken als de voorstelling maar apart is of past in een verzameling die niet speciaal legpuzzels behoeft te zijn.

Kijk maar eens bij Aanvullingen. Daar een eenvoudige blokpuzzel maar wel met een kerstboomvoorstelling. Als verzamelaar van oude kerstversiering wil ik zo’n puzzel graag hebben. Jammer genoeg heb ik in mijn collectie maar twee puzzels van dit type. Als je de boeken over oude kerstversiering in kijkt kom je prachtige puzzels tegen die als onderwerp kerst hebben. Ze zijn vrij zeldzaam en de prijs is daar dan ook naar.

U ziet dat een puzzel belangrijk kan zijn voor een verzamelaar ongeacht wat hij verzamelt. Meestal is er wel een voorstelling op een puzzel te zien die in zijn verzameling past. Als voorbeeld een ‘puzzle’ waar allerlei postzegels op te zien zijn. Karton, 28 x 23 cm. Ik kan me voorstellen dat een postzegelverzamelaar het leuk zou vinden om zoiets in zijn bezit te krijgen.

Wat korte informatie

Nadat John Spilsbury zijn puzzels gepresenteerd had volgden anderen zijn idee en kwamen er rond 1900 allerlei firma’s die met namen als “Jig-Saw”-, “Zag-Zaw”- of “Zig-Zaw Puzzle” naam maakten.

Hier een ‘Zag-Zaw’ uitvoering van 13,5 x 8,5 cm met een zicht op de stad Luzern. Op de achterzijde informatie over de puzzel. Triplex, datering: ± 1900.


Rond 1920 blijft de naam ‘Jig-Saw Puzzle’ over. Deze naam is afgeleid van de wip-zaag die wij nu figuurzaag noemen en waarmee oorspronkelijk de platen werden gezaagd. Dit zaagwerk gebeurde met de hand en was een secuur werkje. Meestal werden de stukjes willekeurig uitgezaagd maar regelmatig zien we kunstwerkjes van dunne stukjes waar we dan geen touw aan vast kunnen knopen als we het stukje ergens aan willen leggen. We zien dan ook de vreemdste vormen van stukjes. Soms waren de stukjes op zich weer een voorstelling door ze in vormen te zagen door de lijnen te volgen van de (papieren)voorstelling. We zien dan ook violen, gezichten of iets dergelijks. Voorzichtigheid was geboden om het papier dat op het hout geplakt was niet te beschadigen. Pas later werden de randstukjes interlocking gemaakt zodat ze beter ‘in elkaar’ bleven zitten. De middenstukjes bleven onregelmatig van vorm. De naam ‘Jig- Saw’ bleef gehandhaafd ook nadat er niet meer gezaagd werd maar de puzzels gestanst werden uit karton.


Een puzzel met allerlei vormen die als de ‘Bretonse Moeder’ bekend is. Triplex, 33,5 x 23,5 cm.



In Nederland werd in het begin de term ‘Legkaart’ gebruikt en pas later werd het ‘legpuzzel’. Ieder land had zijn eigen benaming maar vandaag de dag gebruikt men gewoon het woord Puzzle want dan begrijpt iedereen dat het om een legpuzzel gaat.

Een puzzel van Jan Willem (Willy) Sluiter (Amersfoort, 24 mei 1873 - Den Haag, 22 mei 1949). Willy was een Nederlandse schilder, tekenaar en grafisch ontwerper. Hij woonde en werkte in Zwijndrecht, Dordrecht, Rotterdam tot 1894. Daarna van 1894 tot 1897 in Scheveningen en van 1898 tot 1909 in Volendam. In 1909 vestigde hij zich in Laren en bleef daar tot 1916 toen hij naar Den Haag ging. Karton, 34,5 x 24 cm.



Waarschijnlijk heeft Willy het ontwerp van deze puzzel in zijn ‘Volendamse periode’ gemaakt. Honderden, zo niet duizenden puzzels met verschillende voorstellingen zijn er in hout en papier gemaakt. Volgens gegevens op de site van ‘legpuzzelgilde’ “verdween het didactische element mettertijd naar de achtergrond. Na 1850 werden de puzzels vooral voor het plezier gemaakt”. Misschien dat de experts deze aanname eens bij kunnen stellen want in de 50-60er jaren van de 20e eeuw werden nog steeds puzzels van landkaarten op scholen gebruikt als lesmateriaal. Ook zijn er nu nog steeds scholen die kinderen op jonge leeftijd laten spelen met puzzels om ze zo spelenderwijs vertrouwd te maken met verschillende elementen van onze samenleving!
Tot besluit wil ik nogmaals aangeven dat ik geen specialist ben op het gebied van puzzels. Verwacht van mij dan ook geen uitgebreide verhandeling over de afgebeelde puzzels, geschiedenis of datering daarvan. Ik laat dat graag aan anderen over. In mijn collectie heb ik een groot aantal puzzels die gedateerd kunnen worden vanaf ± 1900 – 1930 maar ook puzzels uit de latere jaren ontbreken niet. Door het afbeelden van de puzzels hoop ik een bijdrage te leveren in het onderzoek naar de puzzelgeschiedenis.
Heeft u interesse in de puzzels, informatie of wilt u er meer over weten, stuur mij via contact een mail.

Voor uitgebreidere informatie bezoek de verschillende site’s en lees: